Theo GS.TSKH. Ngô Việt Trung, xu hướng “nhập khẩu công nghệ và tri thức nước ngoài” khiến cho vai trò của khoa học cơ bản, trong đó có Toán học dường như bị bỏ qua, “không được nhìn thấy”, ngày càng rõ rệt trong các cơ quan quản lý, thậm chí ở cả trường đại học và viện nghiên cứu.
GS.TSKH. Ngô Việt Trung, Chủ tịch Hội Toán học Việt Nam phát biểu khai mạc hội nghị Toán học toàn quốc lần thứ X
Theo GS.TSKH. Ngô Việt Trung, những năm qua, hàng loạt trường đại học và cao đẳng được thành lập mới hoặc nâng cấp lên. Tuy nhiên, số lượng các trường Đại học cao đẳng có ngành Toán hoặc sư phạm Toán tăng lên rất ít. Thời lượng các môn Toán ở bậc Đại học bị giảm đi nhiều, thậm chí bị loại bỏ khỏi một số chương trình đào tạo.
Nguyên nhân của việc này, một mặt do sự bất cập của giao quyền tự chủ đào tạo cho các trường mà chưa có một cơ chế kiểm soát chất lượng đào tạo. Từ đó, dẫn tới các trường tìm mọi cách bỏ hoặc giảm giờ các môn Toán cao cấp.
Mặt khác, do phần lớn cách giảng dạy, truyền đạt nội dung môn Toán cho sinh viên các trường chưa cập nhật được xu hướng phát triển của thời đại công nghệ thông tin và sự phát triển mạnh mẽ của ngành khác. Trừ một số rất ít các đơn vị có thay đổi giáo trình và phương pháp truyền đạt, đại đa số vẫn theo khuôn mẫu Toán cao cấp từ thời Xô viết.
Với phương pháp giảng dạy và hợp tác nghiên cứu với các ngành khác như vậy, giảng viên của các trường chưa làm cho sinh viên cũng như giảng viên ngành khác thấy vai trò quan trọng của môn Toán trong việc nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học ở các trường.
“Trong khi đó, xung quanh ta là sự trỗi dậy thần kỳ của một số nền Toán học, điển hình là Hàn Quốc, Singapore và Malaysia, đã tạo ra những thách thức lớn cho sự phát triển của nền Toán học Việt Nam”, ông Trung cho hay.
Hẫng hụt lớn đội ngũ giảng viên Toán
GS.TSKH. Ngô Việt Trung nêu thực trạng, một thách thức nữa đối với ngành Toán, đó là lương thấp, điều kiện làm việc khó khăn, sự giảm sút vai trò của Toán học trong con mắt xã hội… làm cho nghề dạy Toán và nghiên cứu Toán học không còn hấp dẫn giới trẻ.
Cùng với đó, nhiều Giáo sư và phó Giáo sư đến tuổi nghỉ hưu, việc bổ sung đội ngũ Giáo sư, phó Giáo sư càng khó khăn, nhất là đối với các trường kỹ thuật, đã làm cho tiếng nói của những người giảng dạy và nghiên cứu Toán ở các cơ sở Đại học ngày càng yếu hơn. Năm năm qua, với 4 đợt công nhận Giáo sư và phó Giáo sư, toàn bộ ngành Toán (không kể Phương pháp giảng dạy Toán), có thêm 11 Giáo sư và 55 phó Giáo sư (năm 2019: 5 Giáo sư, 21 phó Giáo sư; năm 2020: 3 Giáo sư, 13 phó Giáo sư; năm 2021: 1 Giáo sư, 10 phó Giáo sư; năm 2022: 2 Giáo sư, 11 phó Giáo sư). Trong đó có 2 Giáo sư dưới 40 tuổi và một số phó Giáo sư dưới 35 tuổi.
Đại biểu đặt câu hỏi tại Hội nghị Toán học toàn quốc lần thứ X năm 2023
Từ đó có thể thấy, lực lượng giảng viên dạy Toán, đặc biệt lực lượng có chức danh Giáo sư, phó Giáo sư ở bậc đại học và cao đẳng còn quá ít ỏi. Giảng viên Toán tại các trường luôn trong tình trạng quá tải, vất vả để đảm đương khối lượng giờ giảng, do đó không còn thời gian và tâm sức dành cho nghiên cứu. Điều này xảy ra ngay cả ở các trường đại học tự chủ khi thu nhập giảng viên được tăng đáng kể.
Số lượng nghiên cứu sinh về Toán, đặc biệt, nghiên cứu sinh trong nước giảm mạnh. Nhiều sinh viên muốn được đào tạo tiến sĩ ở những ngành nhẹ nhàng hơn. Hầu hết các cơ sở đào tạo tiến sĩ về Toán không tuyển đủ chỉ tiêu, dù nhu cầu đào tạo Tiến sĩ toán cho các trường Đại học và cao đẳng cao.
Cùng với đó, tiếng nói của các giảng viên ngành Toán trong các trường học không thực sự có ảnh hưởng tới chương trình và quản lý đào tạo ở các trường, trừ một số trường đại học có khoa Toán, nói chung. Điều này khiến cho vai trò ngành Toán ngày càng mờ nhạt.
Các đại biểu tham dự Hội nghị Toán học toàn quốc lần thứ X
Muốn có nền giáo dục tiên tiến, không thể thiếu môn Toán
“Cần khẳng định được vai trò không thể thiếu của môn Toán trong các chương trình đào tạo đại học và cao đẳng, nếu như đất nước muốn có một nền giáo dục tiên tiến”, GS.TSKH. Ngô Việt Trung cho biết.
Việc kết hợp hài hòa giữa giảng dạy và nghiên cứu là mục tiêu quyết định cho sự phát triển Toán học. Hiện nay, theo yêu cầu của Bộ GD&ĐT về đẩy mạnh kiểm định chương trình đào tạo, trong đó có việc khuyến khích tham gia kiểm định theo chuẩn quốc tế khác (như ABET, ACBSP, AUN-QA…), các chương trình đào tạo cần đảm bảo thời lượng các môn khoa học tự nhiên cho các ngành kỹ thuật, kinh tế…
Chương trình trọng điểm quốc gia phát triển Toán học giai đoạn 2021 đến 2030 đã được phê duyệt cuối năm 2020. Mục tiêu của Chương trình tiếp tục là thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của nền toán học Việt Nam về cả lý thuyết lẫn ứng dụng để nền Toán học Việt Nam đến năm 2040 vào nhóm các nước phát triển về Toán.
Để thực hiện được mục tiêu này, cần phải có các biện pháp để nghiên cứu ứng dụng Toán học trở thành mối quan tâm của các tập đoàn công nghiệp, kinh tế, của các ngành liên quan đến tin học, cơ học, kinh tế, y sinh, tài chính, biến đổi khí hậu và xã hội học ở Việt Nam.
Đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên phổ thông, các học sinh có năng khiếu và tạo niềm đam mê toán học cho các sinh viên Toán các bậc đại học để các em theo đuổi nghề nghiệp Toán sau này.
Những năm qua, đội tuyển Olympic Toán quốc tế vẫn giành được nhiều huy chương và hầu hết xếp thứ hạng trong top 10. Nhiều gương mặt trẻ đạt thành tích xuất sắc trong kỳ thi IMO, triển vọng trở thành đội ngũ kế cận xứng đáng trong tương lai.
Gần đây, số lượng các nhà toán học trẻ nhận các học bổng sau đại học và sau tiến sĩ ở nước ngoài tăng lên đáng kể. Điều đó đem lại hy vọng về sự bổ sung lực lượng trong tương lai. “Vấn đề còn lại là làm sao để những người được đào tạo tốt ở nước ngoài sau khi tốt nghiệp sẽ trở về Việt Nam làm việc”, GS.TSKH. Ngô Việt Trung chia sẻ.
Hội nghị Toán học Việt Nam lần thứ X, năm 2023 diễn ra tại Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng với sự tham gia của gần 1.000 đại biểu là các nhà nghiên cứu, nhà khoa học đến từ các viện nghiên cứu, trường đại học, các tổ chức, cơ quan trong nước và quốc tế. Đặc biệt, có 2 đại biểu là nhà khoa học nước ngoài và gần 90 nhà Toán học Việt Nam đang làm việc ở nước ngoài, trong đó có các nhà khoa học hàng đầu như: GS. Vũ Hà Văn (Yale, USA và VINBDI), GS. Phạm Hữu Tiệp (Rutgers, USA), GS. Đinh Tiến Cường (NUS, Singapore), GS. Phan Thành Nam (LMU Munich, Đức), GS. Nguyễn Trọng Toán (Penn State, USA), GS. Nguyễn Lê Lực (Oxford, UK), GS. Phan Dương Hiệu (Telecom Paris, Pháp, GS. Trần Vĩnh Hưng (Wisconsin, USA), GS. Trần Trọng Hiền (NC State, USA),…
Nguồn tham khảo:
www.vms.org.vn
www.viasm.edu.vn
www.kienthuc.net.vn
Nguyễn Kim Sổ
Hội Toán học Việt Nam